Vostok Gölü

Alper Uzun - 8 Mayıs 2011   t?m yaz?lar?

---

Etrafımıza dikkatli bakmadıkça hiç bir zaman farkemedeyeceğimiz işaretlerle dolu bir hayatı yaşıyoruz.

Hatta dikkatli baksak dahi göremeyebiliyoruz. Ya zamanı gelmediği için -ki bu galiba tecrübe ve donanım oluyor, zamanla kazanılıyor- ya da merakımız, algımız o yönde olmuyor, onun için bakan körler olabiliyoruz.

Bir de herkes en iyi kendi yaşadıklarını biliyor. Paylaşıldıkça daha da iyi bilinmesine bir katkı oluyor. Herkes her şeyi bilemez ki. Bildiğini iddia edenler aslında hiç bir şeyi bilmediklerini itiraf ediyor her zaman.

Bunca karmaşa içinde bir kaç konudan bahsetmek istiyorum. Hani o mahalleye, o sokağa uğramadığımız takdirde belki de hayatımız boyunca bilemeyeceğimiz bir evin kapısını usulca aralayıp da orada gördüklerimizi birilerine anlatmayı istemek gibi bir şey bu.

Hani en azından birimiz gidip bakmış evden içeri usulca. Gizemli bir ev belki. Ve daha nice bambaşka mahalleler var, gizemli evlerin sessizce keşfedilmeyi beklediği.

Ortak çalışmalar yaptığımız bir hocamın Antarktika'ya yaptığı yolculukları, araştırma safhası ile birlikte 1 ay tutuyordu. Oradaki bir araştırma istasyonunda ekibiyle birlikte kalıyorlar ve üzerinde araştırmalarını yürüttüğü o balığı yakalıyorlardı. Kimi deneyleri orada yaparlarken, kimi deneyleri daha sonra üniversitede kendi laboratuvarında yapmak üzere saklıyorlardı.

Sonuçta bir balık için Antarktika'ya gidiliyordu. Gidilen gemiyi görseniz, sırf bu bilimsel keşif yolculuğunun sadece seyircisi olarak bile katılmayı düşünebilirdiniz.

Bu balığın bu kadar peşinde koşulmasının en büyük sebebi ise yine insanlara bir şekilde yardım edebilmenin bir anahtarını ele geçirmekti. Hani hepimizin nasıl ki kırmızı kan hücreleri ve hemoglobini var. Dolayısı ile oksijeni bütün vücudumuza taşıyabiliyorlar. Bu önemli transferde görevliler. Oysa buzul sularında yaşayan bu balık türü ne hemoglobin ne de kırmızı kan hücresi yapıyor.

Çalışma bu sorunun üzerine kurulu: Nasıl oluyor da oluyor, bu balıklar bu şekilde yaşayabiliyor? Bir açıklaması şu: O sulardaki oksijen miktarının çok çok yüksek olması, onlara böyle bir uyum imkânını sağlamış. Ama buna karşılık da, kalbin pompalama gücü daha yükseliyor. Oksijen direkt olarak plazma ile taşınabiliyor.

İyi güzel de bu Discovery Channel gibi çalışma neden? Ne yapalım şimdi biz bunu? Neden anlatıyorum tüm bunları? Antarktika balığından kime ne?

Bu çalışmalar, aneminin (kansızlık hastalığının) tedavisine katkıda bulunmak amacını taşırken, bir yandan da böyle bir uyumun nasıl oluştuğunu da bulmaya çalışıyor. Belki de merak ve teknolojik gelişim olmasa hiç bir zaman bilemeyeceğimiz bir balık türü bize bu hastalığın tamamıyla kontrol ve tedavi edilmesinin yollarını açacak.

Bazen sorunların çözümü hiç umulmadık noktalarda olabilir. Sanırım o yüzden, önyargılı olmak bilim adamının en büyük düşmanıdır diye düşünüyorum. Sadece bilim adamımın değil, aslında tüm insanların.

Yukarıda sözünü ettiğim çalışma, her ne kadar geleceğe doğru bir yolculuk olsa da, bu okyanus kıyısındaki istasyondan bir kaç yüz mil içerilere doğru olan bir bölgede ise bir çeşit zamanda yolculuk çalışmaları yapılıyor.

Antarktikanın buzlarla kaplı alanının altında yaklaşık 150'ye yakın göl olduğu tahmin ediliyor. Bunlardan biri çok çok ilginç. Diğer göllerle bağlantısı olmayan, yerin iki buçuk mil (yaklaşık 4 kilometre) altında bulunan bu göl son derece ilginç. Vostok Gölü'nün yeryüzüyle ilişkisi 14 milyon yıldan beri kesik. Bu tam anlamıyla bir zaman yolculuğu.

Bunun farkına varan bilim adamları şimdi bu göle ulaşabilmenin yollarını arıyorlar. Delik açıp ulaşmak mesele değil. Oraya ilk temas ile birlikte bu göl tüm saflığını kaybetmiş olacak. Steril bir şekilde bu göle ulaşıp, örnek alabilmek esas amaç.

Göldeki oksijen düzeyi diğer tatlı su göllerine göre elli kat daha fazla. Korkular bu sondaj sırasında ondört milyon yıllık gölün kontamine olabilme (mikrop kapma) ihtimali.

1990 yılından beri Rus bilim adamları sondaj yapmaktalar, 1998 yılında sondaj çalışması 8 yıllığına durdurulmuş. Ne zaman ki teknoloji bu çalışmanın gölün sterilliğini bozmadan yapılmasına izin verecek duruma gelmiş, tekrar başlamışlar.

Kısacası, yıllar süren bu çalışmalar sonunda o sularda yaşayan canlılara ulaşılacak. Bu sadece o canlılara ulaşmak olmayacak. Aynı zamanda 14 milyon yıldan beri izole olmuş bu gölün canlılarının enzimleri de çok değerli. En uç nokta denebilecek koşullarda bulunan koruyucu enzimlerin yapısı, işleyişi belki de hiç tahmin etmediğimiz bir bilginin anahtarını verecek bize. Bu bilgiler Jüpiter ve Mars'ın buzul ayları Europa ve Enceladus hakkında da bir fikir verebilecek.

Anlattığım bu iki bilimsel çalışmadaki bilim adamlarının birbirleriyle alakaları tamamıyla yok ama çalışma stilinin bazı ortak tarafları var. Sanırım en büyük ortaklıkları, yıllara yayılmış ve sabırla yapılıyor olması. Özellikle bu tip çalışmalar kocaman bir ormanın içinde uzun yıllar boyunca kuzey güney neresi bilmeden bir yöne doğru koşmaya benziyor. Bazen onca yılın sonunda bulduklarınız, aslında hiç bir şey bulmamanız oluyor. Ama bu bile önemli; neyi bulamayacağınızı da ya da neyin olmadığını da görüyör, öğreniyorsunuz.

Tüm bu çalışmaların ardında özveri, merak ve bir hayli yoğun çalışma yatıyor. Bilim adamı olabilmenin bir özelliği de bu bence. Yoksa sadece sıfatların ardına saklanmakla olunmuyor. Bilim adamı olabilmek için elbette belli bir eğitimi almak, o sıfatlara ulaşmak gerekiyor. Ama dedim ya, her şey sadece sıfatlarla yürümüyor.

Hani bazı insanların kolayca profesör ünvanı alması ya da hani tıpkı bir memuriyet derecesi gibi, bilimsel etiği ve doğru dürüst bilgisi olmadan hak edilmeden alınmış ünvanlarla bilim adamı olan insanlar elbette değil anlatmayı istediğim. Bilim adamı denince aklınıza hemen "her" profesör, dr, vs ünvanı taşıyanlar gelmemeli. Hani "bilim adamı" derken, bizzat çalışarak, sabırla, göz nuru, el emeği harcayarak yıllara yayılmış bir bilgi birikimi ve bunun da dünyaca tescil edilmiş yayınlarla bilim adamı olabilen insanlardan bahsediyorum.